Để bắt đầu, chúng ta hãy thử điểm lại setup của phần này:
Superman đã xác quyết đứng về phía loài người. Đáng tiếc là thiện chí đó không phải tất cả đều đón nhận. Khi thôi bị săn đuổi, Siêu nhân lại bị con người ngờ vực là một kẻ độc tài. Ở phần 1, loài người phân vân “Liệu Superman có thực là Jesus?”, đến phần này thắc mắc trở thành “Nhưng lỡ anh còn là cả Jehovah nữa?”. Con người không cần một Đấng cứu thế để tôn thờ mà cần hơn một nô lệ để sai bảo. Cho nên nhân loại muốn được cứu, nhưng phải cứu theo cách họ trù liệu, không phải cách SM trù liệu. Superman vì thế vẫn tiếp tục mang vác cây thánh giá dằn vặt về điều cần làm với nhân loại.
Superman đã vậy, còn Batman, kẻ đối đầu anh trong buổi bình minh công lý thì sao?
Những ai đọc và còn nhớ review Batman Begins đăng hồi xưa thì có thể đã ngờ Batman liên hệ nội tại với Lucifer từ trong concept comic, vd đều gắn với màu đen, cánh dơi, bị ruồng bỏ bởi công lý chính danh, một bên thì biệt hiệu Hiệp sĩ bóng tối bên kia thì Hoàng tử bóng tối, …Nếu như trong Batman begins, liên kết này được khẳng định thêm bằng các ẩn dụ hình ảnh về the Fall of Man đến The Fall of Heaven, thì Dawn of Justice (DoJ) cũng bắt đầu bằng đoạn độc thoại bần thần của cậu chủ dòng họ tài phiệt Wayne như sau:
There was a time above
A time before
There were perfect things, diamond absolute
How things fall
Things on Earth
And what falls is fallen
Hoài niệm về tuổi thơ trước bi kịch gia đình liệu có phải cũng ẩn dụ cho cái hoài niệm của vị cựu thiên thần đẹp nhất nhớ về thiên đường đã mất sau cú trượt chân xa xưa hay không
Tuy thế, đến đây cần nhắc lại về Batman begins.
Phim này đã ra quá lâu nhưng tôi vẫn review vì nó là cái khuôn mẫu phổ quát để tham chiếu cho nhiều bộ phim khác. Dưới đây là một phát hiện phổ quát như vậy trong phim:
Quỷ không phải số -7, mà là số 6. Quỷ cũng không phải sinh ra trong một hệ thống ngược lại Chúa, mà sinh ra trong một trạng thái lập lờ giữa Chúa và Quỷ.
Thế nhưng trong DoJ, Batman lại thuần tuý là Lucifer và không mang đặc tính Chúa như trong Batman Begins. Anh ta đại diện cho một thứ công lý thuần tuý của bóng tối: thực thi công lý mà không chịu trách nhiệm với ai ngoài chính anh ta, không ai bầu mà tự sắm cả 3 vai thẩm phán, thẩm đoàn, và đao phủ. Nhưng hành xử hoàn toàn bất chính danh như vậy thì cũng nghĩa là: Batman ở đây chưa phải Lucifer thật đâu.
Lại nhớ tiếp, một trong những câu thoại nổi tiếng nhất của Dawn of Juctice là lúc Batman khinh miệt Superman:
Mày không bao giờ là thần. Mày thậm chí cũng không bao giờ là người.
Một điểm đặc trưng rất quan trọng của nhân vật Jesus là sở hữu nhị tính: nhân tính và thần tính. Mọi nỗ lực mon men loại bỏ bất kỳ yếu tố nào trong hai tính chất này đều từng gây ra những tranh luận gay gắt trong cộng đồng diễn giải Kinh Thánh. Nhưng chỉ bằng một câu, Batman đã sổ toẹt cả hai, từ đó phủ nhận sạch sẽ căn cước Jesus của Superman.
Và thế là ta có kịch bản:
Batman tưởng Lucifer hoá ra lại chẳng là quỷ, còn Superman tưởng Jesus hoá ra cũng chẳng phải Chúa.
Vậy thì, ai mới là Quỷ hay ai mới là Chúa đây?
Chỉ còn lại kẻ tuy chẳng được xuất hiện trên tên phim, song lại là trùm cuối giật dây cái trường quyết chiến giời long đất lở Batman vs. Superman này.
Aka, Lex Luthor.
Ta nhớ, dường như Lex chẳng bao giờ thực sự đứng ra tranh đấu, hắn chỉ luôn thích kích động các thế lực khác. Khi kế hoạch kích động Batman Superman lưỡng bại câu thương bất thành, Lex thả ra một con quái mới và tuyên ngôn: Nếu người không thể thắng Chúa được, thôi thì để quỷ!
Chìa khoá cho Lex nằm ở con quỷ hắn nói đến - cựu tướng quân Zod chết ở tập trước và hồi sinh trong phần này - lại không phải một quái vật bình thường.
Lần đầu xem phần Man of steel, tôi từng bất giác nghĩ: Kiểu tóc này cộng vóc dáng lừ khừ lênh khênh của anh Shannon làm Zod trông giống Frankenstein ghê gớm.
Nhưng nghĩ vu vơ thế, chứ không đọng lại gì.
Đến tập này thì mọi thứ không thể sáng tỏ hơn:
Zod chính là Franskenstein – cái con quỷ u buồn nhợt nhạt nửa người nửa máy, mà sự ra đời là biểu trưng cho khao khát cháy bỏng của loài người qua khoa học muốn thâu vén quyền năng của Tạo hoá.
Đầu Dawn of Justice, trong một phút lập cập xúc động như bị ma nhập, có thể cũng là phút chân thành duy nhất của hắn, Luthor hé lộ mong ước sau:
“Sách là kiến thức. Kiến thức lại là sức mạnh, mà tôi là, là… Không, ừm, không, tôi đang là gì? Tôi, tôi đã nói gì vậy? Không, không. Đớn đau chua chát của con người là có kiến thức mà chẳng có quyền lực, bởi vì.. bởi vì thế là nghịch lý!”
Và từ mong ước, Lex đã phục sinh Zod để có cảm giác quyền lực của Chúa trời.
Nhưng twist của twist là:
Không phải Zod, chính Lex mới thực là Frankenstein.
Khác thói quen định danh của số đông, Franskenstein thật ra không phải tên nhân vật người máy kia - vốn trong truyện không nêu tên – mà là tên tác giả của nó, nhà khoa học Victor Franskenstein. Song theo thời gian, vô tình hoặc không, con quái vật và người sáng chế đã dần bị đồng nhất với nhau như hai mà một, như Lethor hoà máu mình chảy vào miệng Zod, như cả nhị vị mà nhất thể Chúa Cha cùng Chúa Con.
Sự liên hệ này vốn đã được trù liệu sẵn trong concept câu truyện gốc. Tên đầy đủ của tiểu thuyết Frankenstein là: Frankenstein, a modern Prometheus.
Prometheus là vị thần trong thần thoại Hy Lạp mà đã nặn ra con người, sau đó đánh cắp lửa Olympia trao tặng họ, từ đây mở đầu buổi bình minh văn minh trên mặt đất. Prometheus cũng vì thế mà bị thần Zeus trừng phạt cùm vào núi đá, hàng ngày cho đại bàng bay đến để ăn gan. Và Frankenstein cũng như vậy, đã thổi hồn cho một tạo vật gần như máy móc và vượt qua giới hạn cuối cùng mà con người nghĩ còn thua kém thánh thần, hệt như khi Lex ngạo mạn nói với Superman: “Và giờ thì nhà ngươi phải uốn theo ý chí của ta”.
Lạm bàn, cũng từ các hành động như khai sinh loài người, mở ra ánh sáng khoa học nghệ thuật, và chịu khổ nạn do thách thức uy quyền của Zeus, Prometheus được nhiều nhà nghiên cứu cho là mang cả hai tính chất giống Jesus lẫn giống Satan. Nhiều di tích Kito cổ mô tả hình ảnh Chúa đang tạo ra Adam mà khá giống cảnh trong thần thoại Prometheus nặn ra con người. Ngược lại, sự tích đánh cắp lửa trời có lúc lại được cho là nguyên mẫu sự kiện Lucifer làm phản thiên đình rơi xuống đất. Biệt hiệu của Prometheus là Pyrphorus – The Fire Bringer – người mang lửa; còn của Lucifer - ứng với Sao Mai - là Phosphorus, The Light Bearer - người mang sáng.
Tinh thần lưỡng tính trên của Prometheus cũng được thể hiện ở Lex Luthor và tạo vật của hắn. Ngoài là kẻ ác và quỷ như tự thông báo, cặp đôi này cũng thể hiện cả những đặc điểm tính Chúa.
Đầu tiên xét con quỷ Zod. Con này vốn sinh ra từ máu Lex và thân xác Zod, mang trong mình nguồn gene của cả bầu trời lẫn mặt đất, hay chính là mang đủ thần tính lẫn nhân tính. Sinh vật này còn được sinh ra trong một căn phòng có cái tên đặc biệt: Genesis Chamber – Phòng sáng thế - cái tên gợi nhắc về buổi ban đầu mà tại đó Chúa đã bắt đầu sáng tạo ra muôn loài. Sau chót, Zod chết khi vì bị đâm một mũi giáo – gợi nhắc chỉ báo tương đồng lớn nhất giữa sự tuẫn nạn của chúa Jesus – khi lên thập giá ông đã bị một người lính La Mã đâm giáo vào sườn; với sự khổ nạn của Prometheus – bị đại bàng mổ vào mạng sườn để ăn gan. Và ở đây, kẻ báng bổ đâm vị Chúa Doomsday (dù vào ngực) ko ai khác lại là: Superman.
Giờ hãy chuyển sang Lex Luthor. Lex hay đi sneaker, thân hình gầy guộc, lựa chọn quần áo khá geeky. Người ta bắt gặp phiên bản đời thường hơn của kiểu ăn mặc này trong Big Bang theory, và phô trương hơn trong series American Gods: Tất cả nhằm gửi đi thông điệp khó nhầm lẫn về một millenial tech mogul- một tay tư bản công nghệ trẻ tuổi.
Đến đây càng ko ngẫu nhiên Jesse Essenberg được chọn đóng Lex Luthor. Xem ta có gì nào: một ngoại hình rất dễ typecasting cho các vai nerd, một cái tên toả ra màu Do Thái, và tình cờ bất ngờ, một vai diễn cũ nào đó ở một bộ phim cũ nào đó có nhan đề là Social networks dựa trên một nhân vật có thật nào đó. Hơn nữa, thời nay các ông chủ công nghệ còn được gọi bằng thuật ngữ nào và đâu là ông chủ quyền lực nhất hiện giờ?
Liệu Dawn of Justice có đang viết nên một tự sự dejavu, tại đó vị tech titan nổi tiếng nhất của thời hậu hiện đại đang tìm cách lật đổ siêu anh hùng nổi tiếng nhất thời hậu hiện đại , như cách mà Prometheus vị titan vĩ đại nhất của thần thoại cũng từng thách thức Zeus - Chúa tể vĩ đại nhất của thần thoại hay không?
Lex Luthor đã không chỉ muốn noi gương Victor Frankeinstein khi hấp thụ Cổ bản chứa kiến thức hàng nghìn nền văn minh để vươn tới đỉnh cao khoa học. Hắn thực chất tham vọng dựng lên một di sản như Prometheus, vị thần ba lần bảy lượt lén tuồn cho con người vũ khí để vượt thoát vòng cai trị của Zeus và tự liệu lẽ thế gian. Nhưng theo nghĩa này, Lex Luthor lại chính là một humanist, hệt như Prometheus cũng là một humanist xuất hiện hiếm hoi trong cái buổi hỗn mang thần thoại. Vị thần từng đóng vai quyết định cho chiến thắng của Zeus trước các vị thần cũ, ngạc nhiên sao cũng là vị thần duy nhất chọn sát cánh và đặt cược vào tương lai của giống loài nhỏ bé yếu ớt là con người.
Vậy thì, trong Bình minh công lý, Luthor và Zod đã vừa là Quỷ, đã vừa là cả Chúa. Nhưng chẳng phải đã nói từ đầu bài, sự lập lờ Chúa Quỷ thì chính là sự quỷ.
Mà theo cách ấy, chẳng phải thế giới nơi cư ngụ cả Batman lẫn Siêu nhân này, giờ đây đã vĩnh viễn xa rời Chúa, chỉ còn biết hoài niệm về một thưở thiên đàng đã mất hay sao?
Đáp án là gì, hồi sau sẽ rõ …
Part 3: Sự trở lại của nhà vua, hay sự trở lại của Frankenstein?
P.S.: Một số bạn báo rằng thư thông báo bài mới bị lọt mục Unwanted, hay phải tìm kiếm trong mail với từ khoá substack mới thấy. Các bạn subscribe có thể nên check và thiết lập để thư báo bài mới không bị tính là spam và lạc vào các mục khác nhé.
Chị ơi em gửi request vào group Gwens on Movies mãi mà không được, em ko biết chị có thể up bài bên substack này luôn để em được đọc những bài chị mới đăng không ạ? Em cảm ơn chị.
*cop bên fb sang/ tối chủ nhật xem tiếp Dawn of Justice thấy như vầy (cái biết trứớc đó cũng chỉ duy nhất Man of Steel, không hơn; và dù nghĩ khác cũng không hề cảm thấy loại trừ những gì chị G viết vì khả năng đó vẫn hợp lí trên lối nghĩ của mk):
Bố mẹ Kal El đã sinh ra Kal el bằng phương pháp tự nhiên, điều mà trong thời gian hàng thế kỷ ko xảy ra, điều này cho thấy sự sinh ra này chả có gì sai nếu bản chất sinh học tự nhiên của dân krip vốn có thế, nó chỉ ra đáng ghê tởm với định chế có ở hiện tại đó, và thế thì Kal El cũng chả phải mặc lên mình hẳn một lí tưởng nào cụ thể, và sức mạnh của El đúng ra nên dc khiêm tốn hiểu rằng "1 dân Kripton có năng lực hơn người phàm". Vậy nên WW với cả Batman và thấy cả Aquaman lẫn chú nào xuất hiện trên màn hình máy tính kia dù sở hữu các dạng sức mạnh siêu nhiên do máy móc hay bất kỳ thứ gì cũng phải "bối rối" với mớ đúng- sai, thiện-ác, thật-dối trá của loài người. Vậy thành ra các pha đánh đấm lẫn cả các câu thoại cả điên lẫn cả có lý tưởng đến cả sến trong cảnh tình(rất phàm nhân) chỉ bày ra vấn đề không chắc chắn+ mọc ra các khả năng, sự thận trọng tăng lên và các siêu anh hùng/ chị hùng bỗng trở nên không đáng tuyên dương quá lẫn cả chữ justice lengue hay cả mớ từ nào cùng nhóm tốt đẹp, cả khi các anh chị hùng nghĩ họ mặc lên hay nhân dân mặc cho họ cũng khiến ta liệu hồn.
Dựa trên ít ỏi ghi chép trung thực lẫn đa dạng bên giáo hội cho thấy kể cả bậc giáo phụ, các thánh cũng tỏ ra thận trọng và dặn ta trước không chỉ về sức mạnh thần thiêng mà cả về sự lươn lẹo, thứ trí tuệ trầm luân dưng có lúc thốt ra những nhời thánh thiện gây cảm động sâu xa.
Thật thà nói, ms chỉ xem 2/3 cái kể trên cũng không thấy dễ chọn phe nên cảm giác là lo bị lừa đảo lẫn thấy hợp lý không giả trân( vẫn thinh thích). Và lại, bố mẹ Kal-el chọn cái chết cùng vs tất cả ai cũng chết khi "krip chết" cứ như thể tự bỏ bớt cái gánh nặng của Kal-El cho thân phận mới ở trái đất, nơi có cả mớ nhập nhèm. Về mặt nào đó, cái câu bố Kal nói vs Zod "chúng ta đều chỉ là những bóng ma" càng ủng hộ e nghĩ cái chết của dân Krip đã chết là cần thiết( không chỉ tốt cho bất kỳ phe nào mà còn tốt cho chính Krip)+ xem vẫn thấy bố mẹ đẻ của Kal-el cũng đã vẫn hi vọng dù cái bóng của Jor tỏa ra cái vẻ năng lực tiên tri, lưỡng tại (điều mà lập lờ giữa tiến bộ khoa học+ phép lạ từ Chúa).
Rồi có lúc chép miệng: anh hùng chị hùng làm việc của họ. Nhảy phe theo anh hùng/ chị hùng lại hóa ra vẫn là chuyện mơ hồ quen quá như thuở cách mạng lật đổ nọ kia, anh hùng chị hùng lên kèo với nhau cũng phải tính cẩn thận vụ lên kèo nữa. Và như trên kể kia thì anh hùng chị hùng nếu muốn tốt lành thật cũng phải liệu hồn nên cảm thấy sự lo liệu hồn vốn không đều dưng công bằng.
Quay lại nói Jor, suy nghĩ 1 thấy ông ta tốt (nhận định trên tất cả những gì ông ta tỏ ra ở man of stell), chữ S (danh hiệu ông ta ẩn cho Kal) có thể là phản kito hoặc phục tùng Đức Kito
từ đó nảy ra vấn đề: 1. Kal có tìm ra đúng ý nghĩa cái danh hiệu đó mà Jor thật muốn đặt lên Kal. 2. Mọi thứ đi sau danh hiệu đó có phải là vẹn toàn đúng ý Chúa (ngôi lời, Chúa ba ngôi..) hay Chúa nào khác? 3. Nếu đáp án về danh hiệu ẩn Jor đặt ngay từ đầu mà khác đi so với Kal tìm ra thì Kal bước đi lựa chọn gì? Đấy còn chưa kể cái bóng lập trình của Jor đã thấy ở Man of Steel cũng hé cả khả năng biết đâu ổng lại có thể đưa ra các hướng dẫn đột ngột/ sự chen vào đột ngột nào nữa.